चार्ल्स बुकोवस्कीचं शेवाळं : भाग २

चार्ल्स बुकोवस्कीबद्दल वाचताना आणि लिहिताना त्याची अजून ओळख करून घेण्यासाठी त्याच्या कविता वाचायला सुरुवात केली. शाब्दिक पाल्हाळाविना, यमक गमकाशिवाय लिहिलेल्या त्याच्या बहुतेक कविता स्वतःशी वाचणंसुद्धा सोपं नाही. अकारण नजरेत रोखून बघणारी व्यक्ती जशी समोरच्याला अस्वस्थ करते, तसं वाटायला लागतं.

त्यातल्या त्यात सौम्य अशा आणि जालावर उपलब्ध असलेल्या काहींचा भावानुवाद इथे द्यायला सुरुवात करत आहे. (प्रताधिकाराबाबत कल्पना नाही, जालावर सहज उपलब्ध असलेल्या कवितांची निवड केली आहे.)
आवडल्यास धन्यवाद चार्ल्सचे. नावडल्यास मर्यादा माझी..

या आधीच्या लेखात त्याच्या लहानपणाबद्दल उल्लेख केला होता, पहिली कविताही त्याच संदर्भात निवडली आहे. हेमिंग्वे ची Iceberg Theory चार्ल्स ला माहीत होती का ते ठाऊक नाही. पण ही ‘A smile to remember’ वाचल्यावर तेच आठवतं.

------------------

लक्षात राहिलंय ते हसू.

तेव्हा आमच्याकडे शोभेचे मासे होते
टेबलावरच्या काचेच्या भांड्यातच नेहमी गोल गोल पोहणारे ते मासे.
शेजारी हेलकावे खात खिडकीला झाकून टाकणारे जाड पडदे.
आणि तिथेच उभी असलेली माझी आई. नेहमी चेहऱ्यावर हसू असणारी.
‘आनंदी असावं रे हेन्री-’ ती मलाही सांगायची.
आणि बरोबरच होतं तिचं: ज्याला शक्य असेल त्याने आनंदी असायलाच हवं.

पण माझा धिप्पाड बाप मारायचा तिला, मलाही.
त्या बलदंड शरीरावर जे काही नकळत हल्ले करायचं - त्याच्याच आतून..
त्या ‘आतल्याचा’ प्रतिकार करताना गोंधळलेला, आतल्याआत धुमसणारा बाप झोडपत सुटायचा. नेहमीच.

माझी आई... बिचाऱ्या मासोळीसारखी आनंदी असण्याची इच्छा करणारी. मार खात मला सांगायची, ‘हेन्री हास पाहू! तुझ्या चेहऱ्यावर कधी हसू नसतं बघ! हे बघ, असा हास...’
- माझ्या आयुष्यातलं सगळ्यात करुण हसू मी त्या चेहऱ्यावर पाहिलं असेन.

एक दिवस ते गोल गोल फिरणारे पाचही मासे पोटं वर करून उघड्या डोळ्यांनी पाण्यात तरंगू लागले. शांतपणे.
घरी आल्यावर बापाने ते सगळे मांजरीच्या पुढ्यात टाकले.

- त्याही दिवशी आईच्या चेहऱ्यावर हसू होतंच.

चार्ल्स बुकोव्स्कीचं शेवाळं

ब-याच महिन्यांपूर्वी एक कविता वाचण्यात आली होती. वाचता वाचताच तिचा केलेला हा भावानुवाद. मूळ कविता चार्ल्स बुकोव्स्की या जर्मनीत जन्मलेल्या रशियन नावाच्या अमेरिकन कवीची.

ओबडधोबड आयुष्य जगलेला हा लेखककवी लहानपणापासून अनेक थपडा खात हेलकावत राहिला. आत्यंतिक छळ, बेदम मार आणि कुचेष्टा हा दिवस आणि रात्रीसारखा त्याच्या आयुष्याचाच एक भाग होता. त्यातच कुठेतरी लिहितं व्हायची इच्छा कशी कोण जाणे मनात दबा धरून राहिली होती.

मात्र प्रकाशकांच्या अगम्य अनुभवांचे धक्के न पचून त्याने लिहिण्याकडे पाठच फिरवली. तसंही त्याच्याभोवतालच्या जगात लेखन उपरं होतंच. ते परागंदा झालं, इतकंच. तिथून पुढे त्या निर्जीव इच्छेची बोच आणि व्यावहारिक जगातल्या तडजोडी तो दारूच्या घोटाबरोबर गिळत राहिला वयाच्या पस्तिशीपर्यंत.

तब्बल अकरा वर्षं एखाद्या दारुड्या कामगाराचं उपेक्षित, हिणकस आयुष्य जगल्यानंतर त्याच्या त्या दबलेल्या इच्छेला पुन्हा जाग आली. भिंतीवर शेवाळं उगवावं तसे त्याचे शब्द पुन्हा उगवले. कोणत्याही निगराणीविना. सुशोभित, देखणं दिसण्याचा अट्टहास न करता. मग मात्र त्याच्या उरलेल्या आयुष्यावर त्याच्या कथा-कविता-कादंब-या बेगुमान वाढत गेल्या. साचलेलं, साठलेलं उमटत सुटलं. अर्थात चार्ल्सचा परिचय हा या धाग्याचा हेतू नसल्याने तो तपशील इथे देत नाही. पण तोवरची उपेक्षा एका दमात झुगारून चार्ल्स लिहिता झाला तो अखेरपर्यंत.

तशी ही कविताही म्हटलं तर त्याच्या आयुष्याचा सारांशच.

--------------------------------

तर लेखन करायचंय तुला.

पण जर ते तुला भेदून स्फ़ोटाप्रमणे बाहेर येत नसेल.
सर्व काही असूनही
तर नको.

परवानगीची पर्वा न करता आगंतुकासारखे ते तुझ्या हृदयातून, मनातून, तोंडातून आणि आतड्यातूनही बाहेर येत नसेल..
तर नको.

जर तुला तासन तास कळफ़लकाकडे पाहत बसावे लागत असेल
शब्द शोधत.. तर नकोच.

पैसा. प्रसिद्धी. शेजेला सोबत.
यासाठीही नको.

तिथं बसून अनेकवार पुनर्लेखन करण्यासाठी नको.

लिहिण्याचा विचार करणंही तुला कष्टाचं वाटत असेल तरी नको.

'त्यांच्यासारखं लिहावं' हा प्रयत्न करत असशील तर...
मग विसरूनच जा.

धुमसणारं, रोरावणारं ते काहीतरी तुझ्या आतून बाहेर पडावं म्हणून वाट बघावी लागत असेल, तर धीर धर.
नाहीच काही घडलं तर मग वेगळी वाट धर.

लिहिलेलं कोणालातरी वाचून दाखवावं लागत असलं..
तर तयार नाहीयेस तू अजून.

नको होऊस लेखक असणाऱ्या शेकडोंसारखा.
आणि स्वत:ला लेखक म्हणवणाऱ्या इतर हजारोसारखा.
नको होऊस कंटाळवाणा. अहंमन्य. स्वप्रेमात संपून गेलेला.
निव्वळ वाचकाच्या जांभईचा धनी.

जोवर अग्निबाणासारखं जळत ते तुझ्या आत्म्यातून झेपावत नाही.
जोवर निष्क्रीय, नि:शब्द राहणं तुला मरणप्राय वाटत नाही.
जोवर तुझ्यातली अंतस्थ धग तुझ्या धमन्या जाळत नाही.

तोवर नको लिहूस.

जर ती वेळ आलीच असेल आणि..

जर तुझी निवड झालीच असेल

तर ते स्वत:च उमटत जाईल तुझ्यातून. तुझ्या आतून.
उमटतच राहील.

तुझं अस्तित्त्व संपेतो.
किंवा मग तुझ्यातलं त्याचं अस्तित्त्व संपेतो.

दुसरा कोणताही मार्ग नाही.
कधी नव्हताच.