Wednesday, October 31, 2012

"ते" दोन प्रकारचे आहेत

देव दोन प्रकारचे आहेत.

- मला शिकवला गेलेला... आणि मला शिकवणारा.

- लोक ज्याच्याबद्दल बोलतात तो... आणि जो माझ्याशी बोलतो तो.

- ज्याची भीती बाळगायला मला सांगितले जाते तो... आणि जो मला दया म्हणजे काय हे दर्शवतो तो.

- जो दिलेल्या भेटींच्या बदल्यात कृपा करतो तो... आणि जो केलेल्या चुकांची मनःपूर्वक माफी मागितली असता देतो तो.

- जो नरकाचा धाक दाखवतो तो... आणि जो योग्य मार्ग दाखवतो आणि त्यावर राहायला मदत करतो तो.

- मी चुकल्यास माझ्याकडे पाठ फिरवतो तो... आणि माझ्या चुकांसहित माझ्यावर प्रेम करतो तो.
...

देव दोन प्रकारचे आहेत.
- माणसापेक्षा 'वरचा'... आणि माणसाच्या 'आतला'.

(स्वैर भाषांतर)

Friday, October 19, 2012

कधी अहिल्या, कधी मी राधा

कधी अहिल्या, कधी मी राधा
कधी जन्मले होऊन शबरी
सखी.. भगिनी.. तुझी आत्मजा..
कधी जन्मदा, कधी सहचरी..

आले.. रमले.. पुनश्च आले..
एकच ठेवून आस अंतरी
माझ्या मधली "शिळा" भंगण्या
पाउल उमटो "तुझे" श्रीहरी 

ढगफुटी

तो ही ढगच - जो साऱ्यांना हवा असतो
त्यांना हवं तेव्हाच, तेवढंच नेमकं बरसतो
नद्या, शेतं, माणसं, घरांना पाहिजे तेवढंच भिजवतो.

आणि तो ही ढगच -
जो स्वतःलाच सावरण्यास दुबळा ठरतो.
अपेक्षित नसताना अंदाधुंद कोसळतो.
कित्येकांचं - स्वतःचंही - अस्तित्वच मिटवतो.
फुटावं का बरसावं हे ढगाला ठरवता येत नसतं.
बरसण्याचं नशीब त्यालाही लिहून आणावं लागतं.


(चांगलं वागण्याची इच्छा आणि थोडीबहुत क्षमता असूनही स्वतःवर ताबा न ठेवता आल्याने चांगलं वागता येत नाही. अशाच एका प्रसंगानंतर त्याबद्दल विचार करताना सुचलेलं हे काही.)

Thursday, October 4, 2012

शब्दांचे अर्थ

तारीख - आधीची ...
'नजर आणि स्पर्श,' प्रेमाची ही भावना इतक सर्वश्रेष्ठ भावना आहे की नुसते शब्द कमी पडणार आहेत, हे जाणूनच निसर्गानं स्पर्श निर्माण केला. म्हणूनच प्रेमाची सांगता स्पर्शाशिवाय होत नाही.'
असं लिहिणारे वपु
'स्पर्श करताही आधार देता येतो, हे ज्याला समजलं तो खरा पालक'.. . असंही लिहून गेलेत.

पालकत्त्वात निव्वळ कर्तव्यभावना असते का मग?

तारीख - नंतरची ...
 
तसं नाहीय. स्पर्श करता आधार देऊ पाहणाऱ्याला स्पर्श करता येत नसतो, असं नाहीय.
पण दुखाःत असलेल्याला कधीकधी स्पर्श दुबळेपणही देऊ शकतो, हे त्याला माहीत असतं.

प्रेम व्यक्त होताना स्वतःची ताकद घेऊनच प्रकट होत असतं. तिथे स्पर्शातून दुणावण्याची किमया घडते, उणावण्याचा धोका नसतो.

त्याची डिटॅचमेंट

प्रिय,
निसर्गाचा सगळा प्रवास डिटॅचमेंटकडे सुरू असतो, नाही का?
वाळलेली पानं, फळलेला मोहोर, निगुतीने बांधलेली घरटी, मोठी झालेली पिल्लं, बरसून रिकामे झालेले ढग, कशातही गुंतून राहत नाही तो. आणि तरी सतत नव्याने प्रसन्न दिसत राहतो.

'समर्पयामि' हे माणसाला म्हणावं लागतं. तर कधी 'पुरे झालं आता' असं बजावायला लागतं. अर्पणपत्रिका लिहून अर्पण केल्याचीच नोंद ठेवण्याच्या विपर्यस्त मोहातूनही सुटत नाही तो.

निसर्गाचं तसं नसतं. खरंतर सगळ्यात देखणा असास्वादाचा अनुभव देऊ शकणारी अशी ही चीज आहे. इतका की घेणाऱ्यालाच नाही तर देणाऱ्यालाही त्या अनुभवाचा लोभ जडावा.

पण म्हणून निसर्ग वेगळा ठरतो.
समर्पण दरक्षणी.
आणि देऊन रिक्त झाल्यावर गेलेल्या क्षणाशी नितळ, निवळशंख, आरपार अलिप्तता.
ही पालवी गळूनच जायचीय म्हणून ती घडवताना खंत नाही, चुकारपणा तर नाहीच.. आणि बहराचा उत्सव साजरा करून ती गळून गेल्यावर तीसाठी झुरणंही नाही.
त्याला कौतुकाची थाप लागत नाही.
निषेधाचा सूर बोचत नाही.
उपेक्षेने हताशा होत नाही.
जात असलेल्याला थांबवू बघण्याची तगमग निसर्गाकडे नाही.

स्वयंपूर्ण असं हे प्रकटन आहे. देत राहणं, देत असताना निःसंग राहणं हा धर्म कर्णानेही इतका स्वीकारला नाही.

आता सांग, ही अशी डिटॅचमेंट खरंच सुरेख नाही का?


Tuesday, September 25, 2012

हे माझे घर

हे माझे घर
मला पाहता उजळत जाते
हे माझे घर
माझ्यासोबत प्रसन्न होते.

फुले उमलती, पागोळ्याही, 
पहाट शीतळ, उष्ण ऊनही
चंदनवारा, चांदणवेळा
,
चंद्रकळ्याही अलगद जपते

विस्कटलेपण.. शीण जीवाचा..
क्षीण सूर.. कधी सतेज ताना..

रंग उधळते, स्वप्न बहरते
सारे त्याला सहज उमगते.


थोपटणारा स्पर्श मंद अन्
अधीर मनाला दृढ दिलासा
दटावणे कधी, शांत मौनही
खळखळणारे हसणेदेखील
इथे फक्त, मज इथे
गवसते.


हे माझे घर..
माझ्यासाठी..
दरीत मनाच्या सदैव वसते.

Friday, July 13, 2012

(स्त्री or पुरुष) = माणूस

रात्री झोपताना देवाला नमस्कार करून दिवसभरात झालेल्या चुकांबद्दल सॉरी म्हणणे, आणि चांगल्या गोष्टींबद्दल आभार मानणे हा नवर्‍याचा आणि मुलाचा नवा परिपाठ. काल मी घरी पोचेपर्यंत दोघे जागेच होते. त्यामुळे हा कार्यक्रम माझ्यासमोरच सुरू झाला. म्हटलं, मी पण येते आज तुमच्यात.
तर मुलगा म्हणाला, मम्माला यात नाही घेता येणार.
मी आणि नवरा दोघंही थोडे चकित झालो, पण नेहमीप्रमाणे त्याचं यात काय लॉजिक आहे, हे कुतुहल होतंच. नवर्‍याने 'का' असं विचारल्यावर उत्तर आलं, "कारण मम्मा गर्ल आहे. गर्ल्स चुका करत नाहीत, बॉईज करतात. म्हणून बाप्पाला सॉरी फक्त आपण म्हणायचं, आईने नाही..!"
मनाला अगदी गुदगुल्या झाल्या. खो खो हसण्याचा एक मोठा अ‍ॅटॅकच आला मला.! नवर्‍याचा चेहरा अगदीच बघवेना. त्यात मुलाने भर घातली, आमच्या टीचरने असं शिकवलंय. (मम्माने नाही.. नवर्‍याच्या मनातल्या शंकेला परस्पर उत्तर मिळालं.)
आज ऑफिसमधल्या मित्र-मैत्रिणींना हे सांगितल्यावर त्यांनाही हसू फुटलं. त्यावरून मग मुली आणि मुलगे, स्त्रिया आणि पुरुष अशी चर्चाही झाली.
पण मनाच्या एका कोपर्‍यात असं जेंडरबायस्ड जजमेंट मुलाच्या मनात रुजता कामा नये, हे सारखं येतंय. आई मुलगी आहे, म्हणजे ती कधीच चुकणार नाही, असं चुकीचं देवत्व लादून घ्यायचं नाहीये मला. आणि बाबा मुलगा आहे म्हणजे चुका करणारच, हेही नकोय. त्याहीपुढे, मुली नेहमी बरोबर आणि मुलगे नेहमीच चूक असं सरसकटीकरण तर नकोच नको. हा समज पक्का होण्याआधी काढून टाकायला हवा, आणि माझ्या बोलण्या-वागण्यातून त्याला खतपाणी घातलं जात नाहीये यावरही लक्ष ठेवायला हवं.
स्त्री आणि पुरुष कोणत्याही परिस्थितीत माणूस म्हणून वागतात, आणि चूक आणि बरोबर वागण्याच्या दोघांकडेही सारख्याच शक्यता असतात, हे छोट्याला आत्ताच सांगायला हवं.

Thursday, July 12, 2012

माझं पुस्तक

"...तू जे पुस्तक लिहिणार होतीस ते लिहायला लागलीस की नाही?"
दीड वर्षांनंतर पुन्हा मेसेज करणार्‍या मित्राने खुशाली विचारल्यावर टाकलेला हा पहिलाच प्रश्न. माझ्या सुखी आयुष्याच्या चौकटीत या प्रश्नालाच जागा उरलेली नाही, तर त्याचं उत्तर कसं असणार?
खरंतर त्या क्षणापर्यंत मी स्वतःला असं काही वचन दिलं होतं हेही माझ्या लक्षात नाही. पत्रकारितेच्या कोर्समधल्या युनिव्हर्सिटीतल्या टॉपरला  हे विसरण्याची वेळ आपल्यावर येईल, असं वाटावं तरी कसं? पण ती आलीये हे तर खरंच. नोकरीतल्या आकडेमोडीत आणि संसारातल्या बेरजा-वजाबाक्यांमध्ये लेखणी, कागद आणि शब्दही विखुरले गेले. पत्रकार असताना लिहिलेल्या लेखांची कात्रणं महिनोन् महिने माझ्या स्पर्शाची वाट बघत हळू हळू जीर्ण होतायत. संपादन करून दिलेल्या पुस्तकाची डोळ्यापुढे तरळत राहतात. घेतलेल्या मुलाखतींमधली उत्तरं, त्यांची ठिकाणं याच आयुष्यात अनुभवली का हा प्रश्न पडायला लागतो.
डोक्यात नवे विषय पिंगा घालतात. पण पानगळीतल्या पानांसारखे वार्‍यावर नकळत नाहीसेही होतात.

मग माझ्या डोळ्यांसमोर एक स्वप्न दिसायला लागतं.. मी एकाग्र चित्ताने समोरचं पुस्तक वाचतेय. कदाचित भाषांतरासाठी. किंवा मग संपादनासाठी. हाताशी असलेल्या शब्दकोषात अधूनमधून संदर्भ तपासतेय. दुरुस्तीच्या खुणा करत करत लेखनाला आकार देतेय. मधूनच 'तुमचा लेख मिळाला' हे कळवणारा फोन येतोय. 'अमकी मुलाखत करायची आहे, जमेल का?' हे विचारणारे संभाषण होते आहे. माझ्या अवती भवती फक्त आणि फक्त माझे खरे सोबती शब्दच आहेत.

...आणि माझा मित्र मला म्हणतोय, "तुझ्या पुस्तकाच्या प्रकाशनाला मला बोलाव बरं का?"

Monday, July 2, 2012

मिपावरच्या माझ्या स्वाक्षर्‍या

मिपा.
माहितीचा, आणि मनुष्यस्वभावाच्या सगळ्या नमुन्यांचा एक समुद्र.
उत्तमोत्तम लेखक, विषयांची भलीमोठी रेंज असलेले लेख, दिवसेंदिवस चालणार्‍या चर्चा, अभ्यासून दिलेल्या आणि टवाळकी करण्यासाठी दिलेल्या प्रतिक्रिया. सगळंच भरभरून.
म्हणून इथे वावरताना मी टोपणनाव घेतलं, असं की मी कोण, किती वयाची व्यक्ती आहे याचा अंदाज येऊ नये. म्हटलं तर माझं नावच. म्हटलं तर एक अगम्य शब्द.
लेखनाची माझी प्रकृती इथल्या वातावरणाहून थोडी वेगळी. त्यामुळे इथे अद्यापतरी लेख टाकलेला नाही. पण मनात उमटलेला प्रतिसाद मात्र नक्कीच नोंदवावासा वाटतो. तो नोंदवताना "स्वाक्षरी" हा स्वतःला किंचित का होईना व्यक्त करण्याचा सोपा मार्ग असल्याचं जाणवलं.
म्हणून मग स्वाक्षर्‍यांवर प्रेम जडलं. कधी कुठे वाचलेल्या ओळी वापरल्या. तर कधी स्वतःला सुचलेलं काही नोंदवलं. अशा माझ्या स्वाक्षर्‍यांपैकी मी रचलेल्या काही ओळी.
  1. तुझ्या आधी.. तुझ्या नादी.. तुझ्याही नंतर
    असणे माझे नु'लगडणारे गूढ निरंतर
  2. ...त्याचे त्याने यावे.
    माझे मी भिजावे.
    नकळत बीज रुजावे.
  3. "XPeria"ncing "U"...
  4. मी भारतीय असल्याचा मला अभिमान आहे.पण याची मला लाज वाटायला हवी असं काही जणांना का वाटतं?
    Why some people attempt to make me feel ashamed of the fact that “I am a proud Indian”?
  5. "माझी चाहूल लागताच पक्षी घाबरुन आकाशात उडाला...
    मी माझ्या सुभाषितांच्या वहीत एक नवीन वाक्य लिहिले:
    ... क्षुद्रांकडून धोका संभवताच शहाणे विराटाकडे धाव घेतात..."
  6. पूर्णपणे नास्तिक असणं हे अतिशय अवघड आहे.
    प्रत्येकाचा कोणता तरी देव असतोच!
    कोणाचा चार हातांचा, कोणाचा दोन हातांचा, आणि कोणाचा आरशात दिसणारा..
जसजशा लिहीत जाईन, तसतशी ही पोस्ट अपडेट होत राहील.

Tuesday, June 19, 2012

आवर्त

इतरांनी केलेलं लेखन वाचून एक आवर्तात सापडायला होतं... एक तर ब्लॉग म्हणजे रेशमाच्या एकातून एक उलगडत जाणाऱ्या विविधरंगी लडी... त्या लडीही पुन्हा धाग्याधाग्यांनी बनलेल्या... किती आणि कसलं सॉलिड लिहितात लोक... भेटलेली / भेटू नयेशी वाटलेली माणसं, वाचलेली पुस्तकं, पुन्हा त्या पुस्तकांमधली माणसं, पाहिलेले सिनेमे, बदलणारे ऋतू - थोडक्यात जगताना वाटेत येणारं सगळंच...

मग आठवत राहतात पांढऱ्या कागदावर मी उमटवलेले ठिपके आणि रेषा... काही सुंदर आकार, थोडे स्पष्ट, थोडे धूसर...

Sunday, June 17, 2012

मन मनास उमगत नाही


मन मनास उमगत नाही, आधार कसा शोधावा?
स्वप्नातील पदर धुक्याचा हातास कसा लागावा?

मन थेंबांचे आकाश, लाटांनी सावरलेले
मन नक्षत्रांचे रान, अवकाशी अवतरलेले
मन गरगरते आवर्त, मन रानभूल, मन चकवा,

मन काळोखाची गुंफा, मन तेजाचे राउळ,
मन सैतानाचा हात, मन देवाचे पाउल,
दुबळ्या गळक्या झोळीत हां सूर्य कसा झेलावा?

चेहरा- मोहरा याचा, कधी कोणी पाहिला नाही
धनि अस्तित्त्वाचा तरीही, याच्याहुन दूसरा नाही,
या अनोळखी नात्याचा कुणी कसा भरवसा द्यावा?

मन मनास उमगत नाही, आधार कसा शोधावा?
स्वप्नातील पदर धुक्याचा हातास कसा लागावा?

इथून

Friday, June 15, 2012

चिमटीएवढी उणीव

तीन वर्षांपूर्वी कवितांच्या एका ब्लॉगवरून काही कविता उतरवून घेतल्या होत्या. त्यासोबत मला आवडलेली एक समांतर अर्थाची हिंदी कविताही तिथेच नोंदवली होती.

आयुष्यात मित्र, सखा असणं कायमच मला लुभवत आलंय. खास मुलींची म्हणून जी वागण्याची रीत असते, ती माझ्यात फार कृत्रीमपणे आणावी लागते. त्यामुळे मुली माझ्या मैत्रिणी असल्या तरी जिवलग नाही होऊ शकत.
असा जिवलग होण्याचं पोटेन्शियल असणार्‍या कोणाची चाहूल जरी लागली, तरी मग सारं अवधान त्या पायरवाकडे लागून राहतं. 'हा तोच का?' असा अधीर प्रश्न मनात सतत उसळत राहतो.

निर्मयीचा अस्तित्त्व म्हणूनच फार अनावर करतो.
श्रेयस आणि 'रीन च्या नात्यावरून जीव ओवाळावासा वाटतो.
राधेचा, द्रौपदीचा, मीरेचा कृष्ण हुरहूर लावतो.
जीए लाभलेल्या सुनिताबाई हे सगळ्यात भाग्यवान रूप वाटतं त्यांचं.
इमरोजच्या* अमृताचा तर मत्सरही वाटतो कधीतरी.

हे असं भास-आभासाच्या सीमेवरचं नातं पहिल्यांदा आयुष्यात आलं ते 'भातुकली' (हे नाव होतं बहुतेक) या वपुंच्या कथेतून. त्यातला राजा आणि राणीचा जगावेगळा संसार आणि अंती प्रकट होणारं त्याचं खरं स्वरूप माझ्या नव्हाळीच्या वयात खासच विलक्षण वाटला होता, आपलाही असावा असं वाटायला लावणारा. कित्येक काळ तर त्या राजालाच साद घालायची सवय लागली होती.

मग जगण्याचा रेटा वाढत गेला तसा राजा पुसला गेला. पण त्याची जागा भरून काढणारं कोणीतरी आजही हवंय. गेल्या काही काळात 'इनि' भेटली. ही इनि पण थोडी मुलगीच आहे, इनि या हाकेपासून सगळ्याच्याच प्रेमात! इनि, इन्या तू मुलगा असतीस तर मी पूर्ण झाले असते गं. माझ्या आत जे रिकामपण आहे, ते मिटलं असतं. भरून निघालं असतं.

फक्त माझं असं जग असावं या अपुर्‍या इच्छेला अखेरपर्यंत सोबत ठेवावं लागणार का इनि?
जो पायरव ऐकू येतो त्याच्यापाठोपाठ नुसती वार्‍याची विफल झुळूकच का येते?
अशा तर्‍हेची नाती प्रत्यक्षात नाहीच असू शकत का? जिथे भावनेची कोवळीक व्यक्त करायला शब्दांचे ढीग रचण्याची गरज भासू नये. जिथे साध्या हुंकारातूनही विश्व व्यक्त व्हावं.



*स्त्री ही देहापलीकडे खूपशी शिल्लक उरते, आणि ती त्यालाच लाभते, ज्याच्यावर 'ती' लुब्ध होते. असं इमरोजनं म्हटलंय. स्त्रीचं असं लुब्ध होणं हे निव्वळ शारीर कधीच असणार नाही. तिच्या अंतर्यामी असलेल्या चेतनेला साद न घालणार्‍याला ती त्या चेतनेची जाणीवही होऊ द्यायची नाही.